İnfertilite (kısırlık) %30-40 oranında erkek, %40-50 oranında kadına ait nedenlerle ortaya çıkmaktadır. Çiftlerin %25’inde erkek ve kadın faktörü birlikte bulunmaktadır. %10-15’inde ise tüm araştırmalara karşılık infertiliteyi açıklayabilecek bir neden bulunmamaktadır (Açıklanamayan İnfertilite). Tüm bu nedenlerden dolayı infertil eşlerin birlikte değerlendirilmesi gerekir. En önemli nedenlerin başında ileri kadın yaşı ve erkek yaşı gelir. Bu kadın için 40 yaş ve üzeri erkek için ise 55 yaş ve üzerini içerir. Yaşlanma ile sperm ve yumurta sayısı azaldığı gibi kalitesi de düşer. Diğer önemli infertilite nedenleri ise obesite (aşırı kilo) ve sigara alışkanlığıdır. Her iki nedende, eğer istenirse, ortadan kaldırılabilir.
Kadına Ait Nedenler
- Fallop Tüplerine Ait Nedenler; Gebelik oluşabilmesi için vajinaya boşalan spermlerin rahim ağzı ve rahim içini geçerek tüpün karın içine açılan dış ağzına gelmesi; takiben oluşan embriyonun tekrar tüp aracılığı ile rahim içine dönmesi gerekir. Bu nedenle tüplerin açık olup olması gebeliğin oluşması açısından çok önemlidir. İnfertilite (kısırlık) nedenlerinin %35’ini tüplere ait bozukluklar oluşturmaktadır. Histerosalpingografi (HSG) tetkiki, tüplerdeki tıkanıklığı ve oluşmuş hasarı gösterebilir. Tüpler kapalı, hasar görmüş veya yapışık bulunursa cerrahi olarak düzeltilebilir. Ancak operasyon ile sonuç alınamayacağı düşünülüyor ve her iki tüp tıkalı ise tüp bebek yöntemi tedavide en iyi alternatiftir.
- Yumurtlama Problemleri; Düzensiz veya anormal yumurtlama, kısırlığı oluşturan nedenlerin yaklaşık %5-25’ini oluşturur. Normal koşullarda her ay yumurtlama (ovulasyon) meydana gelir. Adet düzensizliklerine bağlı infertilitenin en önemli nedeni yumurtlamanın olmamasıdır (anovulasyon). Endokrin bozukluklar bu durumun başlıca sebepleridir.
- Rahim Kaynaklı Problemler; Rahmin kısmen veya tamamen gelişmemiş olması, rahim içinde rahim boşluğunu daraltan perde (uterin septum) bulunması, çift rahim (uterin didelfus), tek boynuzlu rahim (unikornuat uterus) gibi doğumsal anomaliler çiftin çocuk sahibi olmasını engelleyebilir veya tekrarlayan düşüklere yol açabilir. Sonradan rahim içinde oluşan myom ve polipler de infertilite nedenidir. Ayrıca geçirilmiş rahim ameliyatları, kürtaj veya enfeksiyonlar rahim içinde yapışıklıklara sebep olarak infertilite (kısırlık) oluşturabilir. Histeroskop denilen optik aletle hem tanı doğrulanır hem de rahim içinde infertiliye neden olan faktör ortadan kaldırılabilir.
- Endometriozis; Rahim içi döl yatağı dokusunu oluşturan yapının rahmin dışında herhangi bir organ veya dokuda bulunması durumuna endometriozis denir. İnfertilite (kısırlık) nedeniyle başvuran kadınların yaklaşık %35’inde endometriozis saptanmaktadır. Endometriozis, yumurta sayının hızlı tükenmesine neden olabilir. Aynı zamanda pelvik bölgede veya tüplerde yapışıklıklara yol açarak infertiliteye sebep olmaktadır. Endometriyoma da kitle etkisi ile yumurta uyarılma cevabını azaltmaktadır.
- Endokrin Hastalıklar ve Polikistik Over Sendromu; Başta troid hastalıkları olmak üzere birçok endokrin problemde infertilite (kısırlık) görülebilir. Polikistik over sendromunda yumurtlama problemi vardır. Bu nedenle ilk önce yumurtlamayı tetikleyecek ilaç tedavileri ile aşılama, başarılı olunmazsa tüp bebek tedavisi yapılır.
- Genetik Nedenler; Kromozomların sayısal ya da yapısal anomalileri gebeliklerde düşüklere neden olabilir. Cinsiyet kromozomu mozaisizmi gibi bazı kromozomal anomaliler kadında yumurtalık kapasitesini olumsuz etkileyebilir.
Erkeğe Ait Nedenler
- Endokrin Bozukluklar; Troid bez bozuklukları, sürrenal bez hastalıkları, prolaktinoma ve androjen eksikliği.
- Spermatogenez (Sperm Üretim) Bozuklukları; Erkek kısırlık nedenlerinin %60-80’nını oluşturur. Sperm konsantrasyonu 10 milyon / mL’nin altında olan erkeklerde serum total testosteron, folikül uyarıcı hormon (FSH) ve luteinize edici hormon (LH) testleri yapılır. Düşük testosteron ve normal FSH / LH durumunda prolaktin ve troid stimulan hormon (TSH) testleri istenmeli; düşük testosteron ve yüksek FSH ve LH durumunda kromozomal karyotipleme yapılmalıdır. Sperm konsantrasyonu ≤5 milyon / ml ise Y kromozom mikrodelesyon testi önerilmelidir.
- Sperm Taşıma Bozuklukları; Erkek kısırlık nedenlerinin %5’ini oluşturur. Testislerde üretilen spermler, epididim organından geçerek vaz deferens olarak bilinen sperm taşıyıcı kanallar aracılığı ile penise taşınır. Bu kanallardaki tıkanıklık durumunda semende hiç sperm olmayabilir. Enfeksiyon özellikle gonore (bel soğukluğu) ve tüberküloz, travma, daha önce yapılan cerrahi müdahaleler, kist veya taşların varlığında testislerde sperm üretimi devam etmesine rağmen kanal bütünlüğü bozulduğu için dışarı çıkış engellenmiş olabilir. Bu durumda nedene yönelik tedavi yapılmalıdır. Bazen doğuştan sperm kanalının gelişmemiş olması da söz konusu olabilir. Bu kişiler %50-80 oranında Kistik Fibrozis adı verilen genetik hastalığın taşıyıcısıdırlar ve tanı için kistik fibroz transmembran iletkenlik düzenleyici (CFTR) gen mutasyon testi yapılmalıdır. Tedavide TESA veya TESE denilen işlemler ile testis veya epididimden sperm elde edilmeye çalışılır. Bu işlemler için mutlaka tecrübeli bir üroloğa ihtiyaç vardır.
- Retrograd ejakülasyon (geri boşalma); Spermler penis ucuna gelme yerine mesaneye yani idrar torbasına doğru geri kaçabilir. Bu durumda mesaneden idrar alınarak spermler ayrıştırılır.
- Peniste sertleşme olmaması (ereksiyon güçlüğü) ve doğumsal kusurlar; Ürolog tarafından değerlendirilmelidir.
- İdiyopatik yani nedensiz; Erkek kısırlık nedenlerinin %10-20’sini oluşturur ve hasta normal bir semen analizine sahiptir.