Gametleri (sperm ve yumurta hücresi), embriyoları ve üreme dokularını daha sonra kullanmak üzere saklama işlemine kriyoprezervasyon (dondurma) denir. Hücre ya da dokuların saklanmasında süre olarak bir sınır bulunmamaktadır.
Ne zaman Kullanılır?
- Tüp bebek tedavisi sonrası fazladan kalan gamet ve embriyoların saklanması.
- Gelecekte gebe kalmayı amaçlayan kişilerin kendi gamet veya embriyolarının saklanması.
- Kanser hastalarının tedavi öncesi alınan gamet, oluşturulan embriyo ya da cerrahi sırasında alınan üreme dokularının saklanması.
- Donör sperm ya da yumurta hücrelerinin saklanması.
Kriyoprezervasyon (Dondurma)
Dondurma işlemindeki en büyük sorun, hücre içindeki suyun buz kristallerine dönüşerek hücreye zarar vermesiydi. Bu sorun vitrifikasyon tekniği ile günümüzde ortadan kalktı. Vitrifikasyon yani “camsı dönüşümün” olması için hücrelerin çok ani ve yüksek hızda soğutulması, buz kristali oluşumu riski olan sıfırın altındaki sıcaklıklardan hızla geçilerek sıvı azotun sağladığı -196°C’ye ulaşılması gerekmektedir.
Bu teknikte dondurulacak materyal önce “dengeleme solüsyonlarına” koyularak hücrelerdeki suyun ozmos ile hücre dışına çıkması sağlanır. Takiben “vitrifikasyon solüsyonu” içine alınan büzüşmüş hücrelerin içine kriyoprotektan denilen ajanların girmesi sağlanarak hücrelerin yeniden eski hacmine kavuşması ve donma işlemi sırasında buz kristali oluşma sıcaklıklarının adeta bir antifriz gibi davranan kriyoprotektanlar ile aşağı çekilmesi sağlanır. Dondurulacak materyal son olarak sıvı azot tankları içine, yüklendiği saklama aparatları ile koyulur.
Sperm Dondurma
Sperm dondurma işleminin günümüzde en etkili dondurma tekniği olmasının nedenleri en eski uygulanan teknik olması ve sağlıklı bir yetişkin erkekten alınan tek bir ejakülatta milyonlarca canlı sperm varlığıdır. Fakat sperm elde edilir iken bazı kurallara uymak gerekir.
- 2-5 gün içeren cinsel perhiz esnasında alınmalıdır.
- Mutlaka tüp bebek merkezinde ve mastürbasyon yolu ile alınmalıdır.
- Steril ve kapaklı bir plastik kaba alınmalıdır.
Yumurta Dondurma
Tüm dünyada ekonomik koşullar kadınların ileri yaşlarda çocuk sahibi olmasına yol açmış ve oosit dondurma işlemi sosyal nedenlerden dolayı günümüzde çok popüler olmuştur. En çok kullanıldığı alanlar;
- Türkiye gibi embriyo oluşturmak için evlilik şartı aranan ve donasyon proğramlarının yasak olduğu ülkelerde bekâr kadınların,
- Kanser hastalarında tedavi öncesi özellikle dondurulmuş embriyolarının olası bir boşanma sonrası kanunen yok edilmesi söz konusu olan ülkelerde kanser hastalarının ileride çocuk sahibi olmaları için tek alternatiftir.
Sperm ve embriyo dondurma sonrası canlı doğum oranlarındaki başarı günümüzde yumurta dondurma işlemi sonrasında görülmemektedir. Bunun nedenleri,
- Yeterince yumurta hücresi toplanamaması; Genellikle bu işleme ihtiyaç duyan hastalar ya ileri yaşta ya da kanser hastalardır.
- Yumurta hücrelerinin sağlıklı olmaması; Kanser hastaları ve ileri kadın yaşlarında alınan yumurta hücreleri daha az sağlıklıdır. Örneğin 25-30 yaşında bir kadının down sendromlu bir bebek doğurma riski 1000-1200 gebelikte 1 iken bu oran 40 yaşında 100 gebelikte 1’e düşmektedir.
Günümüzde vitrifikasyon tekniği sonrası özellikle yumurta dondurma sikluslarında büyük başarı elde edildi. Donma-çözülme sonrası yumurta hücrelerinde sadece zona pellüsida da sertleşme görülmektedir. Bu nedenle bu hücreler ile embriyo oluşturmak için intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI) ile inseminasyon tavsiye edilmektedir.
Embriyo Dondurma
Embriyo dondurma başarısı ise embriyonun gamet hücrelerine göre daha stabil bir yapı olması ve son dönemlerde hızlı dondurma tekniği ile çözünme sonrası embriyo sağ kalım yüzdelerini %60-80’lara ulaştırmaktadır. Canlı doğum oranları artık günümüzde donmuş embriyo başına neredeyse taze embriyo oranlarından daha yukarılara çekilmiştir.
Doku Dondurma
Tek taraflı alınan over biyopsilerinin doku şeklinde dondurularak saklanması günümüzde kemo/radyoterapiler öncesinde ve bazı benign hastalıklarda yaygın olmasa da uygulanmaktadır. En büyük avantajları sperme ve hiperstimülasyon denilen yumurta uyarma tedavilerine ihtiyaç duymamasıdır. Özellikle pre-pubertal kız çocuklarında tek fertilite koruyucu yöntemdir. Retransplante edilen bu dokular %90’nın üzerinde endokrin görevlerini yerine getirmeye devam etmektedir. Son yıllarda endometrioma operasyonları sonrası çıkartılan materyal embriyoloji laboratuvarında stereomikroskop altında diseke edilerek, kist duvarı çevresindeki sağlıklı over bölgeleri ayırt edilmeye çalışılmış ve bu kısımlar uygun şekilde dondurulup saklanabilmiştir. Bu teknoloji çocuk sahibi olma dışında belki zamanla menopoz semptomları tedavilerinde de etkin bir şekilde kullanılacaktır.